Tablica szmaragdowa i Hermes Trismegistos

Tekst Tabula Smaragdina przypisywany jest mitycznemu mędrcowi, Hermesowi Trismegistosowi (Hermes Trzykroć Wielki). Twierdzono, iż jest on wynalazcą pisma, a także takich umiejętności jak m.in. medycyna i astronomia. Starożytni Grecy utożsamiali go ze swoim Hermesem (rzymski Merkury), posłańcem bogów. Utożsamiano go też z egipskim Totem, bogiem czasu, miary i sztuki, a przede wszystkim alchemii i magii („sztuka Hermesa”). Hermes Trismegistos był dla wielu pierwszym mędrcem starożytności, a przede wszystkim prorokiem zwiastującym zbawienie od zła materialnego świata.

Doktryny przypisywane Trismegistosowi zamknięto w „świętych księgach hermetycznych”. Między II a IV w. powstała literatura apokryficzna w formie dialogów (znajdujemy w niej m.in. pierwiastki egipskie, żydowskie, greckie, a także chrześcijańskie). Jej mistyczny wpływ sięga aż do średniowiecza. Znaczenie Hermesa wzrasta w okresie renesansu. Większość późniejszych zachodnioeuropejskich spekulacji, dotyczących magii praktycznej, wywodzi się przecież z magicznych, astrologicznych i alchemicznych części zbioru pism zwanych Corpus Hermeticum, nazywanych też przez niektórych ezoteryków „biblią hermetycznej religii”. Na pisma te powoływali się np. różokrzyżowcy. W sposób całkowicie naturalny pisma hermetyczne ponownie odzyskały popularność w okresie odrodzenia okultystycznego w XIX wieku; do Hermesa Trismegistosa odwoływały się m.in. takie ugrupowania jak Towarzystwo Teozoficzne, Towarzystwo Hermetyczne, Towarzystwo Poszukiwań (Quest Society), a także słynny hermetyczny Zakon Złotego Świtu, by w ten sposób dodać godności swemu systemowi synkretycznego okultyzmu.

Nauki i wiedza (gnosis hermetyczna) przypisywane Hermesowi Trismegistosowi, a składające się na filozoficzno-religijny nurt hermetyczny, zwany też „pogańską gnozą”, do dziś pozostają z oczywistych przyczyn ważnym elementem zachodniego okultyzmu, a słynny kaduceusz – laska Hermesa Trismegistosa, opleciona przez dwa węże – stała się w wielu kręgach uznanym symbolem mądrości.

Znamienne jest to, iż postać Hermesa Trismegistosa pojawia się zawsze i ma wówczas szczególne znaczenie – w okresach kryzysów religijnych; tak było w czasach narodzenia Chrystusa, w okresie Renesansu, i od końca XIX wieku. Dlaczego? Najprawdopodobniej na to pytanie (a może i na kilka innych) odpowie poniższy tekst Tablicy Szmaragdowej. Zanim go jednak uważnie przeczytamy, pamiętajmy o słowach najsłynniejszego traktatu hermetycznego, Poimandres:

Kiedyś, gdy zagłębiony byłem w medytacjach o rzeczach, które są, i mój umysł został uniesiony wysoko potężną siłą, podczas, gdy moje cielesne zmysły zostały powściągnięte (…) wydawało mi się, że dostrzegam obecność niezmierzonej wielkości, która wezwała moje imię i powiedziała: „Co pragniesz usłyszeć i zobaczyć, i w myśli dowiedzieć się, i zrozumieć?”. Zapytałem: „Kim jesteś?” „Jestem – odpowiedział – Poimandres, Umysł Absolutnej Mocy. Wiem, czego pragniesz i jestem z tobą wszędzie”. Powiedziałem: „Pragnę, by mnie uczono o rzeczach, które są i (chcę) zrozumieć ich istotę, i poznać Boga (…)”. A on odpowiedział: „Utrzymuj mocno w swym umyśle to, co pragniesz poznać, a ja cię nauczę”.

I jeszcze fragment z tekstu Tajemne kazanie na górze, gdzie Hermes naucza swego syna, który ubolewa nad tym, że nie może osiągnąć stanu umożliwiającego osiągnięcie wiedzy w ten sposób: Cofnij się w siebie, a ona przyjdzie; chciej, a stanie się; pomieszaj szyki cielesnym zmysłom, a twoja boskość narodzi się; usuń okrutne męki – rzeczy materii. Dalej Hermes instruuje syna na temat tego, czego ów powinien się pozbyć, by osiągnąć poznanie. Po pewnym czasie syn woła, że teraz widzi już nie wzrokiem swoich oczu… lecz energią, którą Umysł daje mu przez Moce”. Porywa go ekstaza: W niebie jestem, w ziemi jestem, w wodzie, w powietrzu, (…) jestem wszędzie!.

Tablica szmaragdowa

(na podstawie tłumaczeń Fulcanelliego i Sir Isaaca Newtona)

To jest prawda, cała prawda, na pewno i bez kłamstwa:
To, co jest na dole jest takie, jak to, co jest na górze; a to, co jest na górze jest takie, jak to, co jest na dole. Poprzez to dokonują się wszelkie cuda.
I tak jak wszystkie rzeczy istnieją w Jednym i pochodzą od Jednego, które jest najwyższą Przyczyną, poprzez mediację Jednego, tak wszystkie rzeczy są zrodzone z Jednej Rzeczy przez adaptację.
Słońce jego ojcem, Księżyc – matką.
Wiatr nosił go w swym łonie. Ziemia jest jego żywicielką i strażnikiem.
Jest Ojcem wszystkich rzeczy, zawarta jest w nim wieczna Wola.
Jego siła, jego moc pozostają całe, kiedy przemienia się w ziemię.
Ziemia musi zostać oddzielona od ognia, subtelne od gęstego, delikatnie z nieustającą uwagą. Powstaje z ziemi i wznosi się ku niebu i z powrotem schodzi na ziemię; gromadzi w sobie siłę wszelkich rzeczy wyższych i niższych.
Poprzez poznanie tej rzeczy cała wspaniałość świata staje się twoja a wszelka niejasność odejdzie od ciebie.
Jest to moc ponad moce, siła posiadająca siłę wszelkiej mocy, gdyż przezwycięży każdą subtelną rzecz i przeniknie każdą litą rzecz.
W ten sposób został stworzony świat.
Z niej są zrodzone różnorodne cuda, do których osiągnięcia podano tu wskazania.
Z tego właśnie powodu nazywa się mnie Hermes Trismegistos, gdyż posiadłem trzy części filozofii wszechświata.
To co nazwałem Słonecznym Dziełem jest teraz zakończone.

(e)

Niniejszy artykuł po raz pierwszy ukazał się na łamach miesięcznika „Wiedza Tajemna” nr 3-4/2000 (17), s. 14-15, publikowanego nakładem wrocławskiego Wydawnictwa FOX s.c. w latach 1998-2000.