Sztuka latania — miotła w rytualnym kręgu

Miotła na trwałe zakorzeniła się w powszechnej świadomości jako najpopularniejszy obok kociołka atrybut czarownicy. Znane są przecież liczne utwory obrazujące kobiety, które w drodze na sabat szczególnie upodobały sobie ten nietypowy środek transportu i, choć faktycznie każda szanująca się czarownica winna posiadać swoją miotłę, ku ogólnemu zdziwieniu wcale nie służy ona do latania.

Rola miotły, podobnie jak każdego narzędzia rytualnego, opiera się na bogatej symbolice sięgającej jeszcze czasów przedchrześcijańskich. Ta jednak ewoluowała, nabierając z czasem szerszego znaczenia. Współcześnie miotła coraz rzadziej postrzegana jest jako symbol niosący konkretny ładunek znaczeniowy, za to częściej jako przedmiot o ściśle określonym przeznaczeniu magicznym, czy to w formie narzędzia, czy też talizmanu.

Historia miotły jako narzędzia rytualnego

Przypuszcza się, że miotła wywodzi się z przedchrześcijańskich obrzędów agrarnych odprawianych jeszcze w czasach przedchrześcijańskich. Według antropologów biorące w nich udział osoby, dosiadały kije zwieńczone rzeźbionym fallusem. Ich taniec i podskoki miały, w oparciu o założenia sympatyzmu, sprowokować zapłodnienie ciała Matki Ziemi przez nasienie boga-nieba pod postacią deszczu.

Literatura przedmiotu podaje, że ewolucja pierwotnie używanego narzędzia do tytułowej miotły nastąpiła na skutek prześladowań wyznawców starych wierzeń przez chrześcijan. Ciasno związany pęk gałązek miał ukryć lubieżny w oczach Kościoła wizerunek i upodobnić narzędzie rytualne do zwykłej domowej miotły. Właśnie z uwagi na swój pierwowzór, miotłę tradycyjnie ustawia się drewnianymi witkami skierowanymi ku górze, opierając ją trzonkiem o podłogę. Jak to się jednak stało, że rzeźbiony trzonek, przyozdobiony czy też obnażony, miał w ogólnym przeświadczeniu służyć jako popularny środek lokomocji czarownic? Mówi się przecież, że latały one na miotłach, a nie wydaje się, by ktoś mógłby pomylić radosne podskoki z lotem. Chyba, że cechowała go wyjątkowo bujna wyobraźnia…

Jak czarownice latały na miotłach?

Narzucany siłą średniowieczny nurt myślowy przedstawiał czarownice jako nagie niewiasty dosiadające mioteł, te zaś za sprawą mocy nieczystych miały unosić swoje właścicielki w przestworza. Skąd pochodzi to wyobrażenie? Teorii jest wiele. Jedna z nich zakłada, że historie o lataniu pochodzą od samych czarownic, które właśnie tak miały zeznawać na przesłuchaniach w toku słynnych procesów o czary. Jeśli przekazy nie są w całości zmyślone lub wymuszone przez oprawców, kluczem do rozwiązania tej zagadki może być owiana tajemnicą maść czarownic — roślinna mieszanina w formie mazidła używana podczas niektórych dawnych obrzędów.

Niestety nie ma wystarczająco dużo danych, aby określić jak powszechnie owa maść była faktycznie stosowana, jednak zachowało się kilka wersji przepisów na tajemniczy specyfik. Wśród składników najczęściej pojawiają się: lulek czarny (Hyoscyamus niger L.), tojad mocny (Aconitum firmum Rchb.), mandragora lekarska (Mandragora officiarum L.), bieluń dziędzierzawa (Datura stramonim L.) czy pokrzyk wilczą jagoda (Atropa belladonna L.). Według przekazów, maść należało wetrzeć w pachwiny, szyję, genitalia oraz wszędzie tam, gdzie skóra jest najdelikatniejsza. Zawarte w surowcach roślinnych alkaloidy wchłaniały się transdermalnie, powodując odurzenie i niezwykle barwne halucynacje. Nic więc dziwnego, że użytkowniczki podobnych specyfików przeżywały ekstatyczne uniesienia pełne psychodelicznych wizji.

Symbolika miotły i jej rytualne zastosowanie

Miotła w magii ma wieloraką symbolikę, ponieważ jej znaczenie odnosi się do różnych aspektów jej pojmowania i użytkowania. Przede wszystkim, jak wykazano powyżej, jest to najprostszy ludowy symbol płodności łączący w sobie zarówno aspekt kobiecy, jak i męski. Pierwszy symbolizowany jest poprzez pęk rózg tworzący stożkopodobną bryłę, drugi natomiast poprzez stylisko o fallicznym kształcie. Można zatem stwierdzić, że tradycyjnie wykonana miotła opowiada historię połączenia obu tych aspektów, stając się swoistą alegorią świętego aktu zapłodnienia. Drugie jej znaczenie zasadza się na powiązaniu miotły z podróżami psychodelicznymi, jakie mogły odbywać dawne czarownice. Stając się pewnego rodzaju łącznikiem między tym, co na dole i tym, co na górze, symbolizuje duchowe połączenie ze światem niewidzialnym. Ponadto wskazać można trzecie znaczenie miotły, oparte o jej współczesne zastosowanie rytualne. Ponieważ archetyp miotły kojarzony jest ze sprzątaniem, stała się ona symbolem uwalniania od ciążących emocji, przytłaczających przeżyć i wszelkich negatywnych sytuacji. Stąd też wieszanym na ścianach talizmanom w postaci miotły przypisuje się działanie oczyszczające.

Według wierzeń, miotły pozwalają pozbyć się obciążających myśli, pomagają w konfrontacji z życiowymi rozterkami i wspierają porządkowanie przestrzeni, tak w kontekście fizycznym, jak mentalnym. Energetyka miotły jest ciepła i zdecydowana, przepełniona spokojem i poczuciem sprawczości. Uważa się, że nawet malutka miotełka znajdująca się w pomieszczeniu wymiata nagromadzoną niekorzystną energię i sprawia, że przebywające tam osoby czują się komfortowo.

Miotła jako narzędzie rytualne nie tylko nadaje czarownicy charakteru, ale służy jako w pełni praktyczne narzędzie magiczne. W wielu tradycjach używana jest bowiem do symbolicznego sprzątania przed, po lub w trakcie działań magicznych zależnie od ich charakteru. Za pomocą miotły czyniący oczyszcza przestrzeń i pozbywa się nieproszonych bytów astralnych. Obrazowy przykład rytualnego użycia miotły zaczerpnąć można z wicca, słusznie zresztą nazywanej religią czarownic, gdzie miotła używana jest tuż po zakreśleniu kręgu w celu wymiecenia z niego wszystkich niechcianych energii.

Źródła:

• Buckland R., Księga czarostwa Buckland’a (sic!), Radlett (UK) 2008.
• Gardner G. B., Współczesne czarownictwo, Warszawa 2012.
• Kramer H., Spengrer J., Młot na czarownice, Kraków 2019.